Historia galerii sztuki współczesnej w Muzeum Narodowym w Krakowie sięga początków muzeum. W 1879 roku Henryk Siemiradzki podarował swoje dzieło Pochodnie Nerona, które stało się pierwszym obiektem w zbiorach muzeum. Przez lata zmieniały się koncepcje i miejsca prezentowania sztuki najnowszej, nigdy jednak nie była pokazywana w tak szerokim zakresie jak teraz. „XX + XXI. Galeria Sztuki Polskiej” zajmie całą przestrzeń II piętra w Gmachu Głównym MNK.

 – „XX + XXI. Galeria Sztuki Polskiej” to największy projekt wystawienniczy i inwestycyjny, jaki Muzeum Narodowe w Krakowie realizuje w 2021 roku. Dla naszej publiczności przygotowaliśmy nową aranżację sal II piętra Gmachu Głównego, gdzie znalazły się dzieła sztuki od przełomu XIX i XX wieku po współczesność, reprezentujące najważniejsze kierunki artystyczne i najwybitniejszych twórców tych czasów. W nazwie Galerii, po raz pierwszy w historii Muzeum Narodowego w Krakowie, znalazł się XXI wiek. W ten sposób do Muzeum trafiają także nasze czasy i powstająca dziś sztuka, ale – jak warto podkreślić – kolekcjonowanie tego, co najnowsze, nie ma charakteru precedensowego. Historia zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie rozpoczyna się w 1879 roku od wpisania do muzealnego inwentarza pod numerem pierwszym obrazu Henryka Siemiradzkiego „Pochodnie Nerona” („Świeczniki chrześcijaństwa”), który powstał trzy lata wcześniej. To dowód na to, że nasze Muzeum od samego początku swojej działalności doceniało znaczenie sztuki współczesnej i uznawało ją za równie istotny element kultury narodowej jak zabytki z przeszłości. „XX + XXI. Galeria Sztuki Polskiej” jest nowym rozdziałem w tej historii, nie tylko ze względu na prezentowanie dzieł powstałych w ostatnich dwóch dekadach, z których najmłodsze – „K-dron. Między ziemią a niebem” Janusza Kapusty, zrealizowano w tym roku. Każda z części Galerii została inaczej niż dotąd zaprojektowana i w każdej znalazły się nieobecne dotąd dzieła sztuki, a te znane i najcenniejsze zaprezentowano w nowej kuratorskiej aranżacji, której autorami są kustosze z Działu Sztuki Nowoczesnej i Działu Sztuki Współczesnej. Na wystawie premierę mają prace krakowskich twórców grafiki, działających w 2. połowie XX wieku. Nowością jest także sala z dziełami sztuki konceptualnej i abstrakcji geometrycznej oraz znacząca prezentacja rzeźby. Kolejna nowość to prezentacja sztuki użytkowej: od projektów z czasów II Rzeczypospolitej po szkło i ceramikę z lat 60. i 70. XX wieku. Nowatorskim elementem jest ponadto rozbudowana prezentacja materiałów edukacyjnych, wpisanych w architekturę wystawy, dzięki którym widzowie mogą zapoznać się z różnorodnymi kontekstami, w jakich powstawała sztuka XX i XXI wieku. – mówi Dyrektor MNK prof. dr hab. Andrzej Szczerski. 

W 12 salach, na powierzchni 3000 metrów kwadratowych Galerii, znalazło się w sumie 600 dzieł sztuki. Układ „XX + XXI…” nie jest w całości chronologiczny, miejscami ma charakter tematyczny. Galerię zapowiada pokaz rzeźb w holu, obejmujący prace stworzone w 1. połowie XX wieku, takich artystów jak Xawery Dunikowski, Ludomir Ślendziński, Wojciech Weiss czy Włodzimierz Konieczny. W pierwszej sali Galerii znalazło miejsce malarstwo początku XX wieku tworzone przez m.in. Jacka Malczewskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera, Wojciecha Weissa, Olgę Boznańską, Jana Stanisławskiego.

Z okresu międzywojennego w kolejnej przestrzeni pokazane są dzieła ekspresjonistów, formistów, kolorystów, artystów awangardowych – m.in. Zbigniewa Pronaszki, Zofii Stryjeńskiej, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Leona Chwistka, Jana Cybisa oraz Marii Jaremy. Relacje międzynarodowe ukazuje kolekcja Suzanne i Jana Brzękowskich, obejmująca prace Hansa Arpa, Fernanda Legera, Maxa Ernsta, Jana Brzękowskiego. Powstałe wówczas techniki fotomontażu i kolażu reprezentują prace Kazimierza Podsadeckiego oraz Janusza Marii Brzeskiego. 

Kolejna przestrzeń to przegląd sztuki powojennej do 1989 roku. Pojawiają się tu socrealizm, taszyzm, malarstwo materii, surrealizm, ekspresjonizm abstrakcyjny, nowa figuracja, sztuka zaangażowana w twórczości takich artystów jak: Tadeusz Kantor, Maria Jarema, Jerzy Nowosielski, Andrzej Wróblewski, Łukasz Korolkiewicz, Ewa Kuryluk, a także przedstawiciele ugrupowań artystycznych – „Wprost” (Leszek Sobocki, Zbylut Grzywacz), „Ładnie” (Wilhelm Sasnal, Marcin Maciejowski) i „Gruppa” (Jarosław Modzelewski, Włodzimierz Pawlak). 

W osobnej sali zgromadzone zostały prace reprezentujące abstrakcję geometryczną i konceptualizm. Oglądamy tam dzieła Henryka Stażewskiego, Stefana Gierowskiego, Edwarda Krasińskiego, Romana Opałki, Ryszarda Winiarskiego, Wojciecha Fangora, Natalii LL, Ewy Partum, Jerzego Rosołowicza, Stanisława Dróżdża oraz innych twórców. 

Sztuka po roku 1989 zebrana jest pod tytułem „Transformacja”. To szeroki wybór prac znakomitych artystów ostatniego trzydziestolecia, m.in. Zofii Kulik, Wilhelma Sasnala, Moniki Sosnowskiej, Roberta Kuśmirowskiego, Piotra Uklańskiego i Jarosława Kozakiewicza. 

Po raz pierwszy w przestrzeni stałej galerii sztuki współczesnej znalazła się grafika artystyczna. Można zobaczyć pochodzące z lat 1960–1985, wykonane w różnych technikach, prace takich artystów jak Jerzy Panek, Mieczysław Wejman, Zbigniew Lutomski, Ryszard Otręba czy Jacek Sroka.

Również po raz pierwszy pokazane są obiekty artystyczne ze szkła, przede wszystkim dzieła Henryka Albina Tomaszewskiego, ale też Aliny Kalczyńskiej-Scheiwiller. 

Nowość w przestrzeni Galerii stanowi także ceramika artystyczna. Pokaz otwierają prace m.in. Konstantego Laszczki, Rudolfa Krzywca czy Leszka Dutki. 

Wystawie towarzyszy pokaz filmów animowanych i eksperymentalnych takich twórców jak Julian Józef Antoniszczak, Jan Lenica, Andrzej Pawłowski czy Jerzy Kucia. 

W ostatniej sali prezentowane są prace Tadeusza Kantora, Kazimierza Podsadeckiego i Oskara Dawickiego. 

Ciekawym elementem wystawy  jest ścieżka edukacyjna. W wyznaczonych przestrzeniach nazwanych „Teksty i konteksty” można znaleźć archiwalne fotografie, portrety artystów, informacje o ich twórczości, epoce do której należą i kulturze danego czasu. Jest też miejsce dla dzieci: zaprojektowano dla nich stanowiska edukacyjne pod hasłem „Odkrywaj, patrz, doświadczaj”.   

Towarzyszący wystawie album składa się z dwóch części. W pierwszej przedstawiono historię galerii sztuki współczesnej w Muzeum Narodowym w Krakowie, sięgającą początków tej instytucji (1879), omówiono też bliżej jej zbiory, w tym kolekcję malarstwa, rzeźby, prac graficznych, ceramicznych oraz szkła. W drugiej części zaprezentowano około 200 wybranych dzieł – wielu z nich towarzyszą opisy pozwalające umiejscowić je w kontekście twórczości ich autorów, a także powiększenia ukazujące istotne szczegóły czy fakturę prac. Uzupełnieniem albumu jest spis obiektów, które można zobaczyć w nowo powstałej galerii. Album jest do kupienia na Targach Książki w Krakowie na Stoisku B44.